Skuteczność i mechanizmy działania poznawczo-behawioralnej terapii prokrastynacji: wyniki randomizowanego badania z grupą kontrolną
mgr Magdalena Pietruch / dr hab. Marek Wypych – stacjonarnie
Data:
8 maja 2025
Prokrastynacja to zjawisko polegające na dobrowolnym opóźnianiu realizacji zamierzonych zadań, pomimo świadomości, że może prowadzić to do negatywnych konsekwencji. Szacuje się, że regularna prokrastynacja obniża jakość życia 15–20% populacji i skłania część osób do poszukiwania profesjonalnej pomocy. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) jest obecnie uznawana za skuteczną interwencję w celu zmniejszenia prokrastynacji, jednak nie wiadomo, czy różne protokoły CBT różnią się między sobą pod względem efektywności. Niewiele wiadomo również o psychologicznych i neurobiologicznych mechanizmach stojących za skutecznością CBT w tym obszarze.
W naszym badaniu porównano trzy interwencje oparte na protokołach CBT z grupą kontrolną (lista oczekujących). Łącznie 222 studentów o wysokim nasileniu prokrastynacji zostało losowo przydzielonych do jednego z czterech warunków: protokołu realistycznego planowania i punktualnego rozpoczynania zadań (RPT), protokołu ograniczenia czasu pracy (WTR), protokołu Pomodoro (PT) lub do grupy kontrolnej (WL). Każda z interwencji trwała pięć tygodni i prowadzona była online w formacie grupowym przez wyszkolone pary terapeutów. Wszystkie zawierały identyczne elementy psychoedukacji i techniki poznawcze, różniły się natomiast modułami behawioralnymi.
Analiza zgodna z założeniem intention-to-treat wykazała, że wszystkie trzy protokoły skutecznie redukowały poziom prokrastynacji w porównaniu z grupą kontrolną, wykazując duże siły efektów. Efekty te utrzymywały się również po sześciu miesiącach od zakończenia terapii. Skuteczność terapii była niezależna od wieku, płci oraz początkowego nasilenia objawów lęku, depresji i ADHD; jedynie wyższy wyjściowy poziom prokrastynacji wiązał się z większym efektem leczenia. Jednocześnie, zidentyfikowano znaczącą liczbę osób niereagujących na leczenie.
W kontekście mechanizmów zmiany terapeutycznej, analiza mediacji wykazała, że efekty terapii były częściowo wyjaśniane przez zwiększenie wartości zadania (poczucie sensu i zainteresowania zadaniami związanymi z długoterminowymi celami), nasilenie orientacji czasowej na przyszłość (priorytetyzacja przyszłych celów) oraz proaktywnej kontroli poznawczej, a także poprzez obniżenie lęku przed porażką i impulsywności. Żaden model nie wyjaśniał jednak w pełni efektu terapeutycznego, co wskazuje na możliwość działania dodatkowych, nieujętych w badaniu procesów.
Przedstawione randomizowane badanie z grupą kontrolną jest pierwszym, które bezpośrednio porównuje skuteczność różnych protokołów CBT ukierunkowanych na leczenie prokrastynacji. Wyniki wskazują na ich wysoką skuteczność, ale jednocześnie podkreślają potrzebę dalszych badań w kierunku spersonalizowanego podejścia terapeutycznego. Ponadto, obecnie realizowane jest kolejne randomizowane badanie z grupą kontrolną, którego celem jest identyfikacja zmian w aktywności mózgu (mierzonych za pomocą fMRI i EEG) zachodzących w odpowiedzi na psychoterapię prokrastynacji.