Kompensacja olfaktoryczna wśród osób niewidomych: czy upośledzenie wzroku jest powiązane z lepszymi zdolnościami węchowymi? / Olfactory compensation in blind people: is visual impairment associated with improved olfactory abilities?
Prof. Agnieszka Sorokowska, Instytut Psychologii, Uniwersytet Wrocławski
Data:
2 grudnia 2021
Kompensacja olfaktoryczna wśród osób niewidomych: czy upośledzenie wzroku jest powiązane z lepszymi zdolnościami węchowymi?
Powszechnie uważa się, że wrażliwość sprawnych modalności zmysłowych osób niewidomych staje się szczególnie wysoka w wyniku działania kompensacji sensorycznej i wielu naukowców podejmowało w swych badaniach problem funkcjonowania olfaktorycznego (węchowego) osób niewidomych. Jednakże, mimo wielu hipotez dotyczących potencjalnych źródeł owej zwiększonej wrażliwości węchowej, wyniki istniejących badań nie są spójne, a kwestia kompensacji olfaktorycznej wśród osób niewidomych pozostaje niewyjaśniona. W moim wykładzie przedstawię przegląd istniejących badań dotyczących spostrzegania węchowego wśród osób niewidomych, a także wyniki meta-analizy dostępnych publikacji podejmujących tę tematykę. Meta-analiza badań dotyczących węchu osób niewidomych pokazała, że procesy kompensacyjne w przypadku spostrzegania węchowego nie są czymś jasnym i bezpośrednim – w porównaniu do osób o sprawnym zmyśle węchu, osoby niewidome raczej nie wykazywały wyższej wrażliwości olfaktorycznej. Zaobserwowaliśmy marginalny efekt wzroku tylko w przypadku progu wykrywania zapachów, natomiast to osoby widzące lepiej rozpoznawały zapachy w zadaniu identyfikacji z podpowiedziami. Analiza potencjalnych moderatorów wykazała, że osoby niewidome od urodzenia lepiej niż osoby widzące rozróżniały zapachy i rozpoznawały je bez podpowiedzi, a także że lepsze wykonanie zadania identyfikacji z podpowiedziami przez osoby widzące miało miejsce jedynie gdy ich wyniki porównywano z osobami ociemniałymi lub z grupami o mieszanym/nieznanym statusie. Wyniki meta-analizy zainspirowały mój zespół do przeprowadzenia dalszych badań, w których eksplorowaliśmy kilka interesujących hipotez dotyczących kompensacji olfaktorycznej. Sprawdzaliśmy, czy proces ten będzie bardziej prawdopodobny w kontekście ochrony organizmu (wykrywanie zagrożenia związanego z jedzeniem, lokalizacja i lateralizacja zapachów), lub w zakresie komunikacji społecznej (spostrzeganie zapachu ciała). Mimo większej trafności ekologicznej prowadzonych badań eksploracyjnych, nie zaobserwowaliśmy kompensacji olfaktorycznej wśród osób niewidomych. Wzór wyników w prezentowanych badaniach sugeruje, że kompensacja węchowa nie jest prostym i automatycznym procesem. Dodatkowo, wydaje się, że raportowana w niektórych badaniach zwiększona wrażliwość olfaktoryczna osób niewidomych może wynikać z czynników innych niż samo upośledzenie zmysłu wzroku.
Olfactory compensation in blind people: is visual impairment associated with improved olfactory abilities?
The unaffected modalities of blind individuals are widely believed to be hyper-developed as a result of sensory compensation processes, and many researchers have explored the problem of olfactory sensitivity of people with blindness. However, despite several hypotheses on the etiology of increased olfactory abilities of the blind people, existing studies provide a mixed pattern of findings, and whether visual impairment is associated with increased olfactory abilities remains unclear. In my lecture, I will present a review of existing studies on olfactory perception and blindness, along with a meta-analysis of available publications targeting olfactory function in blind and sighted individuals. Overall, our meta-analysis showed that compensatory effects in smell function were not straightforward – in comparison to sighted people, pooled samples of blind individuals rather did not exhibit an increased olfactory performance. Only a marginal blindness effect was found for odor threshold, and cued identification was higher in sighted than in the blind. However, in the moderator analysis, we observed that early blind individuals performed better than sighted people in odor discrimination and free identification, and that the sighted people’s superiority in cued odor identification was observed only in comparison to pooled samples of late-blind, mixed or unspecified groups of visually impaired individuals. In further studies we explored several interesting hypotheses derived from the meta-analysis outcomes, like the potential olfactory compensation in the context of organism protection (detection of a food-related danger, odor lateralization and localization abilities), and social communication (body odor perception). Despite the higher ecological validity of the tasks applied in our exploratory studies, we still found no evidence of olfactory compensation in people with blindness. The pattern of findings across the presented studies suggests that olfactory compensation is neither a simple nor an automatic process. Additionally, the effect of blindness on olfactory functions observed by some researchers likely depends on factors other than visual impairment itself.